Pasen, voor de een het feest van Christus’ verrijzenis, voor de andere een pelgrimstocht naar de meubelboulevard. Gegeten wordt er in elk geval doorgaans veel. Daarom beschrijf ik deze week onze band met vlees. Waarom leidt de beleidsarmoede van altijd maar financiële prikkels niet tot de beoogde gedragsverandering: minder vlees eten. Na dat artikel beschrijf ik voor de betalende abonnees waarom ‘grote debatten’ in de Tweede Kamer bijna altijd tegenvallen, zoals ook deze week weer.
Het advies: eet minder vlees
Een paar weken geleden was er weer eens een rapport met een inventarisatie van wat we zouden kunnen doen om klimaatdoelen te halen.
'Minder vlees eten' staat daar altijd in.
Rationeel gezien een logisch advies.
Het is behoorlijk inefficiënt om eerst plantaardige voedingsstoffen in een dier te stoppen en dan daarna dat dier op te eten. Het is ook niet heel goed voor het klimaat. Het is wel heel lekker, dat dan weer wel.
Het is dus niet gek dat veel mensen hier 'iets mee doen' en wat minder vaak vlees eten. Zeker in fast food waar je het vlees toch niet echt proeft en in andere gerechten waar vlees vooral een 'sausdrager' is. Dan kun je net zo goed de vleesloze variant nemen.
Maar zo rationeel werken wij mensen natuurlijk niet. Al snel hoor je de angst dat dit pas het begin is. Dat de overheid het je uiteindelijk zelfs verbiedt om vlees te eten. Ik heb het nog geen serieuze politicus horen bepleiten, zo'n vleesverbod, maar het idee dat iemand aan onze gehaktballen komt maakt heel wat los. De angst voor culinaire castratie zit diep en artikelen erover garanderen lezers, likes en clicks.
Koppen als 'Vlees wordt duurder', 'kabinet overweegt extra belasting op vlees' doen het doorgaans lekker. We lezen het en daarna kan iedereen en z'n moeder in de eigen comfortabele groef schieten en weer eens roepen wat we toch al vonden. 'Veel te laat!' / 'Waar bemoeien ze zich mee?' / 'De bioindustrie moet helemaal verboden worden!' / 'Als ze dit invoeren, stem ik nooit meer op ...'
Culinaire castratie
Ik zal eerlijk zijn, bij mij wekken die krantenkoppen ook irritatie op. Niet omdat ik zelf nou zo bang ben voor culinaire castratie. Menig dag in de week ben ik vrijwillig vleesonthouder, maar steakschaamte ken ik nou ook weer niet. En mocht de vleestax ingevoerd worden, levert het voor mij nog geen onbetaalbare ballen.
Mijn ergernis zit 'm in de luie beleidsreflex om alles meteen financieel aan te vliegen. Alsof er in de gereedschapskist van gedragsbeïnvloeding niets anders zit dan de belastinghamer en de subsidiespons.
En dan ook nog in combinatie met moralisme. Als je al via een prijsprikkel wil beïnvloeden, doe het dan vriendelijker. Maak dan dingen die je wil stimuleren goedkoper, zoals Pepijn Vloemans in dit betoog onderbouwt:
Maar nee, gedrag dat we onwenselijk vinden moet weer duurder, zodat het gesprek al start met een beschuldiging aan de zondige carnivoor. Of aan de dorstige drinker van frisdrank, waar om onnavolgbare reden havermelk ineens ook onder valt.
Beschuldigend moralisme
Ik weet niet hoe het met u zit, maar mij is het nog nooit gelukt een goed gesprek te starten met een verwijt.
Dit soort maatregelen leidt niet tot bewustwording of overtuiging. Je kunt het nog zo beleefd brengen, maar in ons brein komt het ongeveer als volgt aan.
'Hé jij. Ja, jij, met die kipkluif, ik heb het tegen jou. Wat jij aan het doen bent is dus helemaal verkeerd hè. Dat moet je dus anders doen vanaf nu. Leg neer die kluif! Wat? Heeft meneer daar geen zin in? Zo zo, meneer schaamt zich er niet voor als hij een halve haan naar binnen werkt? Wat zegt meneer? Dat hij geen honger heeft, maar er nog een karbonaadje bij doet uit principe? Nou, dat zullen we nog wel eens zien. Dan zul je er ook echt van lusten. Dat wordt betalen!'
Misschien dat Louis van Gaal op deze manier nog iets bereikt, maar daar houdt het ook wel mee op.
Het moralisme en de beschuldiging werkt averechts. Maar wellicht is de portemonnee sterker dan de weerstand? Misschien heeft die hogere prijs toch de gewenste invloed?
Nou, heel vaak niet, geeft het CPB aan. Het CPB waarschuwt zelfs om voorzichtiger te zijn met belastingen om gedrag te sturen.
Zelfs onderzoeken waarbij mensen minder vlees gingen kopen na een 30% prijsverhoging laten zien dat dit niet lukt met een prijsverhoging alleen. Op z'n minst moet je het gepaard laten gaan met informatie over de nadelen van vlees op het moment van aankoop zelf.
Econs vs. Humans
De mens is geen 'econ' die met z'n innerlijke excel-sheet alle beslissingen zo rationeel en calculerend mogelijk neemt. Als dat wel zo was, reden we allemaal in een DACIA. Dat alle economische en beleidsmodellen nog altijd daar op gebaseerd zijn is dan ook tragisch. Zie ook het betoog van Professor Bovenberg.
De mens is geen ‘econ’, maar een ‘human’, een uitermate sociaal wezen. Eten is een uitermate sociaal gedreven bezigheid. Gedragsverandering breekt pas door als het nieuwe gedrag sociale bevestiging oplevert. Te beginnen in je eigen bubbel. Als dat lukt, kan het hard gaan. Het omslagpunt ligt dichterbij dan je denkt: als er een trend is, een verandering in gedrag in een bepaalde sociale omgeving, dan ligt het omslagpunt rond de 25%.
Als je in de hele samenleving iets wil bereiken is het wel verstandig ervoor te zorgen dat de steun over de volle breedte geleidelijk toeneemt. Als in bepaalde kringen het veel sneller gaat dan in andere, dan riskeer je dat de gewenste verandering een identiteitsissue wordt. Stel dat minder vlees eten in de randstad veel sneller aan populariteit wint dan daarbuiten. Stel dat mensen dat gedrag ook nog gaan benoemen als onderdeel van hun identiteit. Dat mensen niet erover spreken in termen dat ze iets doen, maar dat ze iets zijn. Dus niet 'ik eet geen vlees', maar 'ik ben vegetariër'. Dan wordt het nog lastiger om bij andere groepen richting 25% te komen, want die 'zijn' dat zeker niet en zullen zich gaan afzetten en zo de in eigen kring bepalende sociale norm bevestigen. Mensen zeggen dan 'Ik eet gewoon vlees' en 'ik ben niet van die stadse fratsen.'
Neem deze kop in de Volkskrant over hetzelfde nieuws waar ik eerder naar verwees: “Veganisten en Vegetariërs zijn voor het eerst goedkoper uit dan vleesliefhebbers.”
Een simpel feitelijk bericht over prijzen wordt zo identiteitspolitiek. Terwijl het feitelijk nog onjuist is ook. Als ik als vleesliefhebber voor mijn broodje shoarma kies voor de vleesvervanger, ben ik ook goedkoper uit. Er wordt bij de kassa niet gevraagd wat ik ben. Er is daar geen 'veganistenkorting' (breng ze niet op ideeën). Niet wat je bent bepaalt de prijs, maar wat je doet.
De vernietigende kracht van identiteitspolitiek
Zo zal een goedbedoeld advies aan de samenleving ook ditmaal weer ondersneeuwen in identiteitspolitiek. Zo zal het eerder mensen in hun huidige gedrag bestendigen dan gedrag veranderen. Zo vervallen we weer in de oude zonde om elkaars gedrag te beoordelen in termen van schuld en boete, lust en gulzigheid.
Omdat we beleid maken voor 'econs' (calculerende wezens die focussen op materieel eigenbelang) in plaats van voor 'humans' (echte mensen met emoties die vooral onbewust keuzes bepalen). Terwijl het ook heel goed anders kan. Weten hoe ons brein werkt, hoe we keuzes maken en daar dan op inspelen. Beginnen met kleine stappen en handelingsperspectief. Belonen en verleiden, gebruik maken van de sociale verbanden en behoeftes die mensen al hebben.
Met een kwartje bovenop de kipsaté ga je niet opboksen tegen onze gevoel van verlies bij het idee dat we nooit meer een heerlijke sappige steak zullen eten. Of een broodje pulled pork zo mals dat het vet over je kin druipt. De verlokkingen van vlees passen niet in de spreadsheets, maar zijn wel cruciaal. Pas als we een alternatief hebben dat even verleidelijk is, kun je in de volle breedte naar het omslagpunt toegroeien.
Puur vlees
Plantaardige vleesvervangers worden steeds beter, maar ik zet mijn carnivore hoop op echt vlees. Puur vlees dat we kunnen brouwen zonder dieren te slachten. Zolang we in de absurde situatie zitten dat we dat vlees nog niets eens mogen proeven. Zolang zelfs de briljante geesten bij MOSA Meat en Meatable hier in Nederland hun eigen eten niet mogen eten. Zolang de overheid mij niet laat eten wat ik zelf wil, hoef je bij mij niet aan te kloppen met gehaktballen-belasting, Tenderloin-tax of entrecote-accijns.
Geef ons de vrijheid ons eigen vlees te brouwen, bakken en braden!
Zorg voor alternatieven die ons het genoegen schenken dat we van vlees gewend zijn. Om je een gevoel te geven hoe dat eruit ziet, sluit ik graag af met deze voor iedereen geschikte vleespoezië:
Wat gebeurt er eigenlijk in je hoofd?
Samen met Tom de Bruyne en Bas Erlings maak ik een podcast over hoe ons brein werkt, hoe dat beïnvloedt wordt en hoe je je tegen ongewenste beïnvloeding kunt wapenen.
De afgelopen week spraken we over waarom mensen bij een sekte gaan en hoe het komt dat het zo vreselijk misging in 1993 in Waco Texas. Die aflevering kun je hier luisteren.
Wil je weten waarom ‘differentiatie’ en ‘positionering’ overschat worden en je eerst maar eens moet zorgen dat mensen weten dat je überhaupt bestaat, luister dan deze aflevering waarin we uitleggen waarom luidruchtig zijn loont.
Waco, Texas de Docu
Wil je na het luisteren van de podcast de hele Netflix Documentaire over de sekte van David Koresh en de tragische afloop van de overheidsinval in Waco, Texas zien? Die documentaire kun je hier bekijken.
Waarom ‘cruciale debatten’ zo vaak tegenvallen
Afgelopen week was er weer een ‘spannend debat’ waarbij ‘de toekomst van het kabinet op het spel stond’.
Waarom valt zo’n debat altijd tegen?
Dat is eigenlijk heel eenvoudig en als je abonnee bent kun je hieronder lezen waarom…
Keep reading with a 7-day free trial
Subscribe to Fun Lovin' Liberal to keep reading this post and get 7 days of free access to the full post archives.