In deze editie: De politieke methodes van Putin - Dijkhoff & Segers - De ‘Val Allemaal Maar Kapodcast!’ - Control AI - Emotie in de Boardroom - Titanic Inception - AI-optimisme
Hoe denkt Vladimir Putin?
Het is me het weekend wel… De Wagner-groep, het huurlingenleger dat Putin de nodige successen heeft bezorgd in zijn oorlog tegen Oekraïne, keert zich tegen hem.
Althans, Wagner-baas Prigozjin dirigeerde zijn troepen in een opmars richting Moskou om 200 kilometer voor de stadsgrenzen weer om te keren. Even laten zien waar hij toe in staat is. “Nobody fucks with Prigozjin.” Zelfs Putin niet.
Zo’n theatrale daad past perfect in de Russische politiek, het is een grootse gok zonder garanties, een spel dat kan uitmonden in komedie, tragedie of parodie. Een emotionele wending die de wereld op z’n minst voor een dag in vervoering brengt. Die zaterdag 24 juni over de hele wereld gewone mensen weer eens liet praten over een en hetzelfde onderwerp. Politiek als theater, sterke mannen in de hoofdrol, het volk als figuranten. TV en internet als perfecte brengers van een schouwspel waarin fictie en realiteit zo innig verweven raken dat ze aan het einde zelf niet meer weten wie wie is.
Welkom in de radicale variant van performance politics.
Welkom in de compromisloze versie van ultiem populisme.
Welkom in het type politiek waar Putin een grootmeester in is en types als Trump en Erdogan ambitieuze nastrevers.
Welkom in een wereld die totaal anders is dan de onze… toch?
Technocratie vs. Populisme
Het lijkt simpel: Nederland is een democratie en Rusland een autocratie. Dat zijn totaal verschillende politieke systemen en die ontmoeten elkaar niet. Ik vrees dat het zo simpel niet is. De mechanismen die een autocratie sterk houden, zien we ook in democratieën terug. Met name in het populisme. Als je die mechanismen beter snapt, snap je ook waarom populisten zo snel succes kunnen hebben en vooral waarom andere partijen vol afgrijzen en ongeloof blijven doen wat ze altijd deden tot ze ineens op een dag alles verloren blijken te hebben.
Denk aan de houding van Hillary Clinton tijdens haar campagne en zelfs nadat ze de verkiezingen verloren had. Denk aan alle mensen die maandenlang alles wat Trump zei feitelijk hadden weerlegd en zeker wisten dat het niet zou gebeuren. Zij namen Trump niet serieus, maar wel letterlijk. ‘The American people’ hadden Trump nooit letterlijk genomen, maar wel serieus.
Trump is iemand waar ik nooit op zou stemmen, maar waarvan ik wel kan analyseren waar zijn kracht zit. Hij was zeker niet beter dan Clinton in het oude vertrouwde spel van de Amerikaanse politiek. Hij was daar in de eerste ronde al knock-out gegaan. Hij veranderde alleen, zoals elke talentvolle populist, eerst de regels van het spel voordat hij mee ging spelen. Waardoor de oude spelers vooral willen uitschreeuwen dat het ‘niet eerlijk’ is wat de populist doet en dat het toch helemaal niet kan en mag zo. Zij waren het oude spel gewend, met de oude regels, de oude omgangsvormen en zij blijven het spel zo spelen. Daardoor zijn ze vervolgens kansloos.
Oftewel:
“U heb u door het Westen laten wijsmaken dat een verkiezingscampagne bestaat uit twee ploegen economen die ruzie maken over een slide in een powerpointpresentatie.”
Dan verschijnt de populist ten tonele die zich afzet tegen deze kille spreadsheet-elite. Dit kun je lang volhouden, zeker zolang de concurrenten niet door hebben dat de regels veranderd zijn en volgens de oude regels blijven spelen. Soms gaan ze zelfs zover de populist op geen enkele andere manier te bestrijden dan te klagen dat die zich ‘niet aan de regels houdt’ en is er een ‘cordon sanitaire’ tot de nieuweling volgens de oude regels gaat spelen. Wat deze natuurlijk nooit zal doen, die speelt zijn eigen spel. Hoe heiliger een huisje van de oude garde, hoe meer ertegenaan trappen ‘bewijst’ dat je anders bent.
“De uitdaging bestaat erin dat u niet overkomt als een politicus zoals alle andere.”
De twee gebruikte citaten komen uit een geweldig boek dat je enorm kan helpen populisten in een democratie en leiders van autocratische regimes te begrijpen. Een boek dat het zich ontvouwende drama tussen Prigozjin en Putin tot een logisch verklaarbaar schouwspel maakt.
De Kremlinfluisteraar
Soms lees je een boek waar je brein van in de hoogste versnelling schiet.
Dat gebeurde mij bij het lezen van ‘De Kremlinfluisteraar’.
Het is geen wetenschappelijk werk, het is geen biografie of insider-perspective van iemand die echt aan het Kremlin heeft gewerkt. En toch leert het je waarschijnlijk meer over Putin, macht en een bepaald type politiek. Of misschien zelfs wel over een aspect dat in meer of mindere mate altijd wel in de politiek te vinden is.
Het boek, een roman, verhaalt over Baranov, de fictieve naaste adviseur van Putin. De Kremlinfluisteraar dus. In realiteit heet deze man Surkov en was zijn bijnaam ‘de grijze kardinaal’.
Wat boeiend is aan het boek is dat het een inkijk geeft in de mensen die politiek niet zien als proces om door middel van het beste beleid de samenleving feitelijk beter te maken. Het beschouwt de politiek als het theater van de macht. Waar het vooral gaat om de woede in de samenleving te kanaliseren en stabiliteit onder de bevolking te creëren door politieke performance.
In het boek zegt het personage Baranov het zo: “(…)dat woede een structureel gegeven is. Per tijdvak kan die afnemen of groeien, maar verdwijnen doet ze nooit. Het is een van de onderstromingen die de maatschappij voortstuwen. Het gaat er dus niet om woede te bestrijden, maar alleen om die woede te beheersen.”
Woede beheersen
Je kunt die woede beheersen door mensen een beter leven te geven, minder onzekerheid en hoop voor de toekomst. Je kunt die woede ook beheersen door te bepalen waar die zich op richt. De woede neemt daardoor niet af. Wellicht neemt die zelfs toe. Maar je benut die woede om stabiliteit te scheppen en je eigen macht op te bouwen. Als je die route kiest, dan wordt politiek hoofdzakelijk theater. Dan is het na een noodlottig voorval of een aanslag niet de hoogste prioriteit om voor de slachtoffers te zorgen en herhaling te voorkomen, maar een schuldige te vinden (of aan te wijzen). Dan is de woede gekanaliseerd, de macht van de leider bevestigd en de taak van de politiek vervuld. Het is geen methode die ik zou aanbevelen, maar wel een die makkelijker is dan problemen oplossen.
Sterker nog, als je de moreel juiste keuze maakt en het probleem wel oplost, maar niets doet om de sentimenten te kanaliseren, dan zal er ontevredenheid blijven. Neem een issue als veiligheid. Hoewel jaar op jaar ons land veiliger wordt en de misdaad daalt, leidt dat niet tot een veiliger gevoel. Daarom meten we al jaren ook het ‘veiligheidsgevoel’ en kun je in een politiek debat horen ‘de minister kan allemaal wel met cijfers aankomen en statistieken dat de criminaliteit gedaald zou zijn, maar het veiligheidsgevoel is gedaald. Wat gaat de minister daar aan doen?”
“Het is duidelijk dat je in de politiek beter kunt genezen dan voorkomen.” zegt de Kremlinfluisteraar hierop.
Een minister die meegaat en zich laat filmen bij politie-invallen, een president (zoals Duterte) die een politie-eenheid zonder rechtsgang drugsrunners op straat laat afknallen en dat allemaal goed zichtbaar maakt aan de bevolking, doet wellicht helemaal niks aan het bestrijden van de criminaliteit, maar geeft mensen wel een groter gevoel van veiligheid.
In de woorden van de Kremlinfluisteraar: “Jullie denken dat Stalin populair is ondanks de slachtpartijen. Wel, jullie zitten ernaast, hij is populair dankzij al die moorden. Omdat hij tenminste raad wist met dieven en bedriegers.”
Politieke performance
In deze opvatting van de politiek meet je de ‘performance’ dus niet in gedaalde werkloosheid, gestegen welvaart, beter opgeleide kinderen, langer levende mensen, liefdevoller verzorgde ouderen, percentages CO2-reductie, het jaartal van halvering van stikstofemissies en de vraag of het begrotingstekort kleiner dan 3% van het BNP is gebleven.
Hoewel ik denk dat landen waar het om deze issues gaat, de prettigere landen zijn om in te leven, kan ik niet zeggen dat het lijstje onderwerpen mijn hart meteen sneller doet kloppen.
Daarom is het in landen waar de politiek om dit soort zaken draait relatief makkelijk voor een populist om populair te worden. Als de technocraten de technische issues en het willen oplossen van problemen niet (meer) koppelen aan zaken die ons als mensen echt raken, dan verliezen we onze interesse. Van populisten en de kwaliteit van de inhoud van hun beleidsvoorstellen (voor zover aanwezig) valt veel te zeggen, maar in het vasthouden van onze interesse en opwekken van onze gemoederen blinken ze uit.
In de Verenigde Staten drijft het Trumpisme hier ook grotendeels op. Vernoemd naar de frontman die uiteindelijk president werd, maar al veel langer ontwikkeld door mensen als Steve Bannon en Roger Stone. Waarbij Roger Stone er ook niet omheen draaide: “Politics with me isn’t theater. It’s performance art. Sometimes, for its own sake.”
De Kremlinfluisteraar: “Regel één: niet saai zijn. Al het andere is van ondergeschikt belang.”
Kanaliseren naar macht
Op zich is er natuurlijk niks mis mee als politiek niet saai is. Als er tegelijkertijd hard gewerkt wordt aan het echt oplossen van problemen, het bepalen wat we als samenleving eerlijk vinden en hoe we voor- en nadelen onderling verdelen, dan is het prettig als we daar kennis van kunnen nemen op een vermakelijke manier.
Dus aandacht trekken, in the picture komen bij de bevolking, stemmen winnen en aan de macht komen vereisen allemaal politieke performance. De vraag is vervolgens wat je doet als je op die manier groot bent geworden. Ga je dan aan de slag met echte problemen? Kanaliseer je de emoties waar je op vaart naar een betere samenleving? Of kanaliseer je die emoties alleen naar het behoud van je eigen machtspositie?
Vrijheidsstrijders, emancipatiebewegingen, sociale strijd: allemaal hebben ze bestaande (terechte) woede en onrust in de samenleving aangegrepen, aangejaagd en uiteindelijk gekanaliseerd om gehoord, gezien en gekozen te worden. Vervolgens hebben ze hun energie gestoken in het rechtzetten van misstanden, het emanciperen van mensen en het maken van beleid om mensen te helpen. So far so good.
Maar een hedendaagse pure populist kanaliseert de woede en onrust naar de eigen macht. Met een nihilistische en cynische kijk op de plaats van politiek en de bevolking. Als je een rode draad hebt die mensen zo heftig emotioneert dat ze in beweging komen (WOKE, anti-WOKE, klimaat, migratie, wat dan ook), is het vervolgens zaak elke dag polarisende kralen aan het snoer van ophef te rijgen. Zo blijven mensen aan je verbonden onder het mom van ‘strijden voor de goede zaak’. Aangezien dit mechanisme ook voordelig is voor clicks, likes en andere mediaconsumptie, is dit een gouden combinatie geworden. Daar hoefden mensen niet eens over te vergaderen en de boel af te stemmen. Dat werk hebben de algoritmes gedaan.
“Wij bekeren niemand, we willen er alleen maar achter komen waar ze al in geloven en dan nog wat extra overtuigen. Nieuws verspreiden, degelijke of juist valse argumenten. Het doet er niet toe. Het gaat erom ze woest te maken. Allemaal. En steeds woester.”
(uit: de Kremlinfluisteraar).
Cycles of outrage
We zitten nu vaak gevangen in ophef. De tijd van een oude beleefde politieke garde die last had van één populistische horzel is wel voorbij. Waar de meeste mensen doorgaans gematigd zijn, zijn er op elk onderwerp wel tegengestelde uitersten te vinden. Waar die uitersten vroeger als ‘te extreem’ heel weinig aandacht kregen, drijft extremiteit nu juist de algoritmes en de clicks en krijgen ze juist onevenredig veel, zoniet alle aandacht. Je hoeft gematigde mensen niet te veranderen. Je hoeft alleen per gematigd mens dat ene onderwerp te vinden waarover deze gepassioneerd raakt.
De sentimenten van de samenleving worden zo steeds naar uitersten gekanaliseerd. Polarisatie is niet meer een middel om met botsende wereldbeelden een issue scherp te stellen en daarna het pleit te beslechten en beleid te maken. Polarisatie is de hele performance geworden. En ergens onzichtbaar weggestopt proberen old school politici nog beleid te maken en problemen op te lossen.
Om hieruit te breken gaat het niet werken om ‘beeldvorming’ de schuld te geven en te verzuchten dat het weer ‘om inhoud’ moet draaien, zoals ‘vroeger’. Dat is heimwee naar een tijd die er nooit geweest is.
Zeker in een democratie hebben politici en hun beleid draagvlak nodig. Dat verwerf je door te communiceren over je idealen, je drijfveren en je waarden. Natuurlijk, je kunt het ook over je concrete plannen hebben, maar dat zal pas iets doen bij mensen als die plannen bewijspunten zijn van je idealen, je drijfveren en je waarden. Het ophangen van spreadsheets in bushokjes en het opdreunen van statistieken en percentages in debatten heeft nog nooit gewerkt.
“Vandaar ook dat de tsaar nooit cijfers noemt als hij over politiek spreekt, maar het heeft over woede, over angst, over leven, over dood, over eer, over vaderland. Het besturen van mensen iets niet iets wat je kunt overlaten aan een stelletje lafaards die te lui zijn om geld te verdienen en te verlegen om rockster te worden. Boekhouders op zoek naar glorie, kleine gedrochten die denken dat politiek bedrijven zoiets is als een gebouw beheren. Dat is het helemaal niet. De politiek dient maar één doel: een antwoord bieden op de angsten van mensen. Vandaar dat de bestaansgrond van de staat zelf ter discussie komt te staan zodra de staat niet meer bij machte is de burgers te beschermen tegen angst.” (uit: de Kremlinfluisteraar).
Politiek beschermen tegen populisten
Als we de politiek willen beschermen tegen populisten die drijven op inhoudsloos sentiment, dan moet de inhoud gekoppeld worden aan sentiment. Een strijd tussen inhoud en sentiment zal de laatste altijd winnen. Een slecht verhaal dat feitelijk klopt legt het elke dag af tegen een goed verhaal dat feitelijk nonsens is.
Dat is niet omdat ik het leuk vind, maar omdat we na millennia geschiedenis en decennia wetenschappelijk onderzoek inmiddels wel weten hoe mensen in elkaar zitten, hoe ons brein werkt en hoe we keuzes maken.
Hazes zong ook niet ‘geef mij nu je angst, ik geef je er beleid voor terug’.
Goede politiek moet niet alleen de reden voor angst wegnemen, maar ook de angst zelf.
Slechte politiek hoeft de angst alleen in leven te houden. Een succesvolle populist hoeft alleen de illusie in stand te houden dat hij of zij de beste kans is om wellicht ooit die angst weg te nemen.
Prigozjin en Putin
Putin leidt Rusland niet omdat zijn beleid er een fijn land van heeft gemaakt om in te leven. De Russen steunen hem niet uit hoop, maar uit angst. Degene die de angst controleert, de woede kanaliseert en zorgt dat geen andere politicus geloofwaardig is om de angst weg te nemen, die houdt de macht, die bezet het Kremlin, die heet Vladimir Putin.
Prigozjin heeft veel van Putin geleerd. Hij snapt waar hij Putin kan raken. Ik zie er geen coup van komen, maar de theatrale opmars naar Moskou is een sterk staaltje. Prigozjin raakt Putin op de enige plek waar hij te raken is. Niet door zich op te werpen als alternatief, maar door een nieuwe angst te creëren. Eentje die Putin niet in de hand heeft. Die de regie tart die Putin in eigen huis voert. Putin zou het zelf bedacht kunnen hebben, maar de Kremlinfluisteraar lijkt voor één keer een ander oor gekozen te hebben.
Dijkhoff & Segers
De podcast met Gert-Jan Segers draait natuurlijk lekker door.
Je kunt hier de meest recente aflevering beluisteren over het klappen van het landbouwakkoord.
Heb je nog geen Podimo-account, dan kun je via deze link twee maanden gratis luisteren.
Val Allemaal Maar Kapodcast!
Bij SUE & The Alchemists, het bedrijf waar ik trotse mede-eigenaar van ben, is muziek de belangrijkste bijzaak. Daarom hebben we, naast onze eigen podcast ‘Wat gebeurt er eigenlijk in je hoofd?’, nog iets moois en speciaals.
Eén van de favoriete podcasts van mij en Bas Erlings was de ‘Val Allemaal Maar Kapodcast’ waarin de Parel van het Brabant/muzikant/voetbalcultheld Björn van der doelen en muziekjournalist Joris Heynen samen een uur lang uitgelaten, uitgesproken en bevlogen babbelen over één band (terwijl ze ondertussen flink doordrinken). Helaas viel de “Val allemaal maar Kapodcast" stil. Er kwamen geen nieuwe afleveringen online en de oude verdwenen.
Dat is zonde, dus we haalden Björn en Joris over om de oude afleveringen bij SUE & The Alchemists op Spotify te plaatsen.
En… tromgeroffel… weer nieuwe afleveringen op te gaan nemen!
De eerste drie nieuwe afleveringen van “Val allemaal maar Kapodcast” zijn nu te beluisteren. Tip: start met de meest recente, die over de Soundtrack van The Big Lebowski. Mix jezelf een White Russian en geniet!
AI-petitie
Ik tekende eigenlijk nooit petities. Want toen ik nog politicus was, was ik ook vaak de ontvanger van petities. Beetje raar om een petitie aan jezelf te ondertekenen.
Maar dat is nu anders, dus sloot ik me aan bij deze AI petitie.
Ook omdat Mark Thiessen me ervan overtuigde natuurlijk, dus een kleine shoutout naar zijn Nieuwe Vrije Eeuw is wel op z’n plaats.
De actie kreeg veel aandacht en er ontstond een levendige discussie tussen ondertekenaars en mensen die de petitie ‘net niet’ ondertekenden. Wat iedereen deelde waren de zorgen op korte termijn: hoe verandert AI ons leven en onze sociale verhoudingen? Wat doet het met ons brein en onze kinderen?
Het twistpunt bleek de vraag of je aandacht moet besteden aan ‘doemscenario’s’. Sommigen vinden dat een reeële angst: dat AI de boel overneemt en ons mensen onderwerpt of uitroeit. Anderen zien er een slimme truc in van de AI-lobby zelf: laat mensen focussen op de sci-fi zorgen van de verre toekomst zodat ze niet letten op de zorgen die morgen al relevant zijn.
Ik vond dat een interessante discussie. Mede omdat de weinige opmerkingen die ik bij eerdere concepten had, juist gingen om het minder dik aanzetten van die ‘we worden allemaal slaven’-risico’s.
Emotie in de boardroom
Peter de Waard schreef een interessante column over het gebrek aan invoelend vermogen in de boardroom.
https://lnkd.in/eBHEX4dj
Alleen wel met deze nuance: 'emotie' is niet een losgeslagen, onmeetbare en onvoorstelbare variabele. Het is ook vaak 'rationeler' dan je denkt. Zijn conclusie dat CEO’s maar beter niet in talkshows moeten verschijnen deel ik dan ook niet. Ze zouden alleen beter voorbereid moeten zijn en meer inzicht moeten hebben in de onbewuste factoren die een rol spelen in hoe het publiek naar ze kijkt.
Wie in de boardroom zaken afdoet als 'ja, maar dat is emotie' of 'mensen begrijpen het gewoon niet' doet zichzelf, het bedrijf en de samenleving zwaar tekort.
Je neemt dan beslissingen terwijl je een cruciale laag aan inzichten mist. Terwijl je die missende laag gewoon in kunt vullen met behavioural science & data. Door te begrijpen wat mensen echt beweegt en hoe ze gaan reageren, kun je tot een winnende strategie komen.
En dat is dan weer precies wat we bij SUE & The Alchemists doen :-)
Keep reading with a 7-day free trial
Subscribe to Fun Lovin' Liberal to keep reading this post and get 7 days of free access to the full post archives.